Alheimsins Einglar  
26. mai 2013 -  Una

Skaldsøgan er brotna frásøgn Páls um barnaár, ungdóm og deyða hansara. Páll er ein listaligur og kensluborðin unglingur, sum veksur upp at verða ein maður, sum er sálarliga illa fyri. Tá tað verður liðugt millum hann og damuna Dagny, elvist ørskapur í sinni hansara. Vit fylgja Pálli á óumberiliga tungu lívsleið hansara: Heima hjá foreldrunum, sum ikki orka hann, og á vitloysishúsinum, Kleppur. Á Kleppi hitta vit aðrar vitloysingar, sum allir á onkran hátt eru við at skapa lív Páls.

Alheimsins einglar er tilognað beigga Einari Már, Pálma Örn Guðmundssyni, men er hóast ikki um hann. Nógvir eginleikar eru líkir hjá Pálma og Pálli. Bókin byggir sostatt á kunnleikar, sum Einar Már hevur frá beiggja sínum: Lívsstøðan og veldiga einsemi teirra sjúku.

Fyrsti partur av skaldsøguni snýr seg um familjugrundalag Páls og um tíðina upp undir innlegging hansara á vitloysishúsinum. At hann hevur ein veikan pápa kann verða tulkað sum ein orsøk til hansara sálarliga støðuloysi, men hvørki her ella í seinna partinum, sum fyri tað mesta gongur fyri seg á Kleppi, eru ábendingar til at greina stríðið sálarfrøðiliga ella at seta tað í eitt einstaklingssálarfrøðiligt høpi. Tað snýr seg meira um tað sosialu áskoðanina, um lagnuna hjá einum ótilpassaðaum útistroki í einum felagsskapi, har øll halda eyga við øllum, og har familjan ella slektin er so avgerandi fyri einstaklingin, at hann má falla við morali og styrki forferdranna.



Alheimsins einglar er sum eitt slag av framferð fyri íslendska samfelagið, og Páll talar ikki bert vegna sjálvan seg og hinar sjúklingarnar á vitloysishúsinum, tá hann sigur: “Sovorðið kanst tú ikki siga,” sigi eg. “Vit eru allir eins framman fyri Gudi, sjálvt um vit eru sjúkir. Vit eru einglar. Alheimsins einglar.”

At sjónarhornið í bókini er hjá Pálli, at tað er hann, ið fortelur, er eitt sindur av einum paradoksi. Fyrst og fremst tí hann er deyður, tá frásøgnin byrjar og fyri tað næsta, tí hann sum eg-forteljari viðhvørt fer yvir sítt mark við millum annað at vera alvitandi. Men hóast at tað er ein ástøðilig eygleiðing, sum knirkar við sjónarhorninum, knirkar frásøgnin sanniliga ikki, tí Einar Már megnar at bera tað fram.



Skaldsøgan er býtt í ellivu partar. Fimm teir fyrstu partarnir bera felagsheitið Alheimsins einglar, meðan seks teir seinnu partarnir bera heitið Rekandi skuggar. Hvør partur er aftur býttur sundur í fleiri smærri partar.

Einar Már skrivar ógvuliga gerandisligt, men ein má tó lesa væl og halda eyga við fjaldum týdningum. Hann er kendur fyri sítt serstaka skemtingarsemi og myndamál í verkum sínum.




Árið er 1949. Vit eru í Reykjavík í Íslandi. Páll er føddur. Hetta er hin sami dagur, sum Ísland fer uppí NATO (North Atlantic Treaty Organization). NATO hevur til endamáls at verja frælsi og trygdina hjá øllum limum sínum í Evropa og Norður U.S.A. í samsvar við meginreglu United Nation Charter. Amerika brúkti Ísland sum herstøð og høvdu sett upp radarar har fyri at forða at fíggindin, Sovietsamveldið, skuldi koma vestur um hav til Amerika og bumba teir niður.

Tíðarfestingin hevur nógv at siga fyri frásagnina. Um hetta mundi verður Ísland sera amerikaniserað við bilum, vørum og tónleiki. Vit hoyra nógv til henda tónleikin í Alheimsin einglar, eitt nú bólkar sum the Beatles*, Grateful Dead, the Who*, the Rolling Stones* og the Cream* verða nevndir.

“Tann dagin, tá ið heimurin varð kloyvdur.” Tað brotna hevur ein stóran leiklut í frásøgnini. Hon er sjálv eitt rað av brotum og splintrum av endurminning, har andlit og mannalagnur merktar av lívi, sum slitnaði á hálvari leið, reika inn og út úr frásøgnini, og barnaminnini, sum ganga á kross av skipbrotnum vaksnamannalívi. Frásøgnin sjálv kemur til sjóndar sum ein fastfryst mynd av einum syndraðum alheimi.

Alheimsin einglar er ein ógvuliga sigandi skaldsøga eftir mínum tykki. Ein fer at hugsa um ymiskt, sum ein kanska ikki vanliga ger. Til dømis um umstøðurnar hjá teimum sálarsjúku, hvussu tað er at verða innilæstur – bæði handan dyr og í sær sjálvum – og hvussu tíðirnar hava broytt seg.

Hetta er ikki júst ein kát søga, men hon er fylt við hita og skemtingasemi. Avgjørt ein bók, ið fær ein at hugsa seg um. Summar bøkur hevði ein ynskt, at ein ikki hevði lisið, tí so var enn tann upplivingin eftir – soleiðis havi eg tað við hesi skaldsøguni.



* Hetta eru enskir bólkar, men teir vóru og eru enn heilt stórir í Amerika



1 comment: